Knutselende kleuters en strandafval

Onlangs gaf ik een workshop aan kleutertjes van het Montessori Kindcentrum Westervoort. Een heerlijke workshop. Al mijn doemscenario’s kwamen niet uit. Piekeraar als ik ben, vreesde ik o.a. dat de veel te hygienisch opgevoede kleutertjes het afval niet wilden aanraken (‘Dat is vies!’ volgens hun vader/moeder/twee vaders/twee moeders/alleenstaande vader/alleenstaande moeder/stiefmoeder/stiefvader/polyamoreuze ouders/transgendervader of transgendermoeder). Ze zouden zwaar met elkaar op de vuist gaan vanwege populaire stukjes plastic. Ze zouden het afval opeten in plaats van ermee knutselen, zodat hun buikjes net zo vol zouden zitten met afval als de buik van deze vogel:

Verder bereidde ik me voor op hevige tantrums als de kleuters erachter zouden komen dat ze het plastic niet mee naar huis mochten nemen. Ik googlede op ‘stabiele zijligging’ om deze in woede stikkende kindjes gezond naar huis te laten gaan. Mijn proef op een testkleuter stelde me niet enorm gerust. In vijf minuten tijd produceerde hij een knikkerbaan, een vleermuis, een vis, een bloem, een zon en een helikopter en eiste daarna een kleurplaat van een zebra en een stuk koek.

Maar geen vrees werd waar. Het was prachtig. Ademloos luisterden ze naar mijn praatje. Ze gierden van de lach bij het zien van het zeepaardje met een wattenstokje in zijn staart.

Ze waren ontdaan toen ik een foto toonde van een schildpad verstrikt in een visnet. Nadat alle kleuters hun verhaal over schildpadden hadden gedaan (‘Mijn broer heeft een schildpadknuffel’.) keken we naar het filmpje waarin de schildpad werd bevrijd uit de touwen. Toen ik het schildpadje onder begeleiding van klassieke muziek zijn vrijheid tegemoet zag zwemmen moest ik een traantje wegpinken. Ook vanwege de oprechte verontwaardiging van de kindjes over het dierenleed. Ik dacht: ‘Hoe kan het toch, dat deze kinderen tot in het diepst van hun ziel geraakt worden als ze zien hoe een dier lijdt, en wij niet meer?’ Het is zó logisch om geraakt te worden door het lijden van dieren. En toch verliezen we dat gevoel gaandeweg in het leven. Marianne Thieme niet hoor.

De foto van een zeevogel met een stukje rode ballon in zijn snavel deed één kleuter hevig schrikken. ‘Misschien is die van mij!’ riep hij bang. ‘Ik heb laatst een ballon opgelaten en die was ook rood!’ ‘Of was het deze?’ vroeg ik, en liet een blauw stuk ballon van het strand zien (no mercy voor deze kleuter). ‘Nee, die is blauw’, zei de kleuter. ‘Maar misschien is hij veranderd van kleur’, zei een ander. Kleuterlogica <3.

Toen ik een plaatje van mijn Krab met een hobby liet zien, stak een kleuter zijn vinger op. Ik stond klaar om mooie complimenten te incasseren. ‘Ik heb nog vitaminen nodig voor de groente’, zei hij met een piepstemmetje. Ik vroeg me af of ik hier van doen had met een hyperintelligente kleuter die razendsnel verbanden legde tussen afval, klimaat en voedselproblematiek, maar na verduidelijking door de juf: ‘Bij de Lidl kun je vitamine-punten sparen voor een groenteknuffel’, brulde ik: ‘DAT IS NU NIET RELEVANT!!!!’ Nee hoor. Ik wenstte hem veel succes met sparen. Zelf vind ik Bram Broccoli ook wel een lekker ding eigenlijk, voor een groente.

Daarna vroeg ik: ‘Wat vind je allemaal op het strand?’ Ik dacht dat ik me eerst door een lijst van schelpjes, steentjes en kwallen heen moest worstelen om dan De Boodschap erin te hakken. Maar in koor riepen de kids: ‘PLASTIC!!!’ ‘En wat nog meer?’ vroeg ik hoopvol. ‘Troep! Rommel!’ De huidige generatie, aiaiai. Bewustzijn is goed, maar hebben we de boel al zo vervuild dat afval eerder in het oog springt dan mossels en kokkels?

   vs   

Nog een staaltje kleuterlogica: ik liet de linkerfoto zien en vroeg: ‘Waar is deze foto gemaakt?’ ‘Texel’, zei een meisje. ‘Hoe weet je dat?’ vroeg ik verbaasd. ‘Omdat ik daar ben geweest’, zei ze. Kleuters zijn mijn nieuwe lievelings.

Na hun les in awareness sloegen we aan het knutselen. En oh, wat een genot! Hun fantasie was grenzeloos, hun enthousiasme eindeloos. Ze bouwden vissen, schildpadden met plastic in hun bek, 3D-bouwwerken die een architect niet na zou kunnen doen, wolfvissen (schijnen te bestaan), haaien met een puntneus en billen en abstracte combinaties van ‘dit is een eiland, dit een bank en dit een onderwaterauto’. Als ik een foto had gemaakt, braken ze alles netjes af en begonnen opnieuw. Een dolfijn, een vogeltje en een dynamisch object waar menig kunstkenner haar tanden op stuk zou bijten. Trots lieten ze elkaar, de juf en mij hun creaties zien

Aan het einde van de workshop ruimden ze alle plakkauwgom en plastic keurig op, al waren er een paar bedelaartjes bij die vroegen of ze een bepaald stukje plastic (‘Deze is zo lekker zacht’) of een klein bolletje plakkauwgom mee mochten nemen. ‘Dit was het leukste dat ik ooit op school heb gedaan’, zei een meisje. ‘Zelfs K, die nooit vooruit te branden is met knutselen, was niet te stoppen’, zei de juf. Zelfvertrouwen jonguh! Ik vond het fantastisch dat het plastic zo aansloeg. Niks geen dikke LEGO of vijfdubbel verpakte chemische knuffels van Ali-Express. Gewoon gratis rommel van het strand.

De juf maakte een prachtig geheel van de knutselwerken en ik was heel blij.

Ik kom uit een wereld waar je een jaar zwoegt om een wetenschappelijk artikel te publiceren dat niemand leest. Waar promovendi worden opgeleid en worden gedumpt. Waar je tijd en energie gaan zitten in het bij elkaar bluffen van subsidieaanvragen waarvan je de evaluaties schrijft in een politieke taal die altijd zegt dat alles hypergeslaagd was, zodat je weer een jaar vooruit kunt. Kwalitatief goede projecten verdwijnen in de la, omdat er geen oog is voor continuïteit. Ik hou van onderzoek, ik hou van de academie, maar het beleid is prut. Dit heb ik ook tegen de kleuters gezegd en ze waren het met me eens.

Hier was alles eerlijk, direct en open. In plaats van de vraag: ‘Waarom heb je je kwalitatieve onderzoek via purposive sampling opgebouwd en punt 5 en 6 van de COREQ niet gevolgd en denk je dat dit wel representatief is of moet er een gerandomiseerde trial volgen?’ vroeg een kleuter, nadat ik een foto van mezelf had laten zien, lopend op het strand: ‘Als je alleen op het strand was, hoe kon je dan die foto van jezelf maken?’

Daarnaast heb ik toch het gevoel dat lessen als deze ervoor zorgen dat kleuters bewuster met afval omgaan. Dat kleuter S niet zijn plastic flesje op straat gaat gooien, omdat hij weet dat een meeuw het aan zijn baby kan voeren. Sterker nog, kleuter S zegt f*ck tegen plastic flesjes en wil alleen nog maar een Dopper. Misschien naïef. Misschien gooit hij later als puber zijn blikjes Energy Drink juist op een meeuw om indruk te maken op Shelley uit 3B. Maar ik weet nog hoeveel indruk maatschappelijke onderwerpen op je maken als kind. Mijn zusje had wekenlang last van slappe knieën, omdat haar meester had verteld dat de atoombom zou vallen. Ik weet nog als de dag van gisteren dat we een Wilhelmina-pepermuntje kregen van de mevrouw die koerier was in de Tweede Wereldoorlog en dat ik daarna altijd zat te bedenken waar op mijn fiets ik de verzetskranten zou verbergen.

Ik denk: de plastic soep is één doffe ellende. De productie ervan stijgt de komende jaren explosief. Het is dweilen met de kraan open. Maar hopelijk tikken deze kleutertjes hun ouders op de vingers als deze hun sigarettenpeuken uitdrukken op het strand. En dat helpt een beetje.

PS Interesse in een plastic soep en kunst workshop? Mail trashworksmail@gmail.com.